Pode que nun blogue literario a resposta pareza obvia, pero non o é. Evidentemente vai
depender de que libro e de que película. De todos os xeitos a comparación é
inxusta porque estamos a falar de dúas linguaxes distintas, con recursos diversos
e diferentes xeitos de conectar coa nosa imaxinación.
Persoalmente a min a literatura paréceme máis democrática. Máis
participativa, deixando que sexa o lector quen complete a imaxe ou continúe a
historia. Por suposto, isto tamén vai depender do autor, porque (sobre todo no século XIX) certos autores poden resultar
abafantes describindo absolutamentente cada aspecto da súa obra, esixindo un
control absoluto. Pero mesmo nese caso sempre queda o filtro desas descripcións
a través do noso xeito persoal e subxectivo de ver o mundo. As películas son máis
a visión dun director, e (na minha opinión)
de xeito tenhen que ser así para acadar a categoría de arte.
As adaptacións ao cine son complicadas, aínda que hai moitos e salientables
casos de éxito . Podo pensar na perfecta adaptación que Visconti fixo do Gatopardo de Giuseppe Tomasi Di
Lampedusa. Ou a boísima versión de Jane Campion do Retrato dunha dona de Henry James (sendo James un autor tan difícil,
cun estilo tan persoal). Afortunadamente tamén hai máis casos nos que a
conxunción de boa dirección, boas actuacións e unha recreación acertada da
atmósfera da obra falan de unións felices entre cinema e literatura. Quen había
dicir que o curtido cowboy de Burt Lancaster ía ser a perfecta encarnación do
Príncipe de Salina. Atrapado entre o seu vello mundo e un novo orde liberal e
unificador, tendo que tomar unha rápida e cínica decisión entre manter a súa
lealdade a unha causa perdida ou tornala deica o novo orde, e manter os seus
privilexios. Mudalo todo, para que nada mude.
Podo mesmo pensar nun caso aínda máis salientable. O da película que é
considerablemente mellor ca obra literaria que recrea. Un caso claro na minha
opinión é o de Sleepy Hollow de Tim Burton. Os
contos da Alhambra de Washington Irving son unha das grandes obras da
literatura universal, e o conto orixinal de Sleepy Hollow unha obra
costumbrista desa América sinxela e provinciana, alén das grandes cidades que
fervían coas novas fortunas que importaban exquisiteces europeas. Pero ese
conto non ten o marabilloso sabor gótico que ten a película. Os aspectos que muda
Tim Burton son cruciais para o éxito da historia que conta no seu filme. Por suposto as magníficas
actuacións non só de Johnny Depp e Christina Ricci, senón dos fantásticos
secundarios (entre eles Michael Gambon, Miranda Richardson ou Christopher Walken)
inflúen no éxito final.
De súpeto a historia de pailáns supersticiosos de Irving muda nun thriller
gótico, con doses de terror e suspense perfectamente calculadas.
Haberá quen leve as mans á cabeza e
considere un sacrilexio o que Tim Burton fixo coa historia orixinal de Irving.
Pero precisamente iso é o que unha película debe de ser, a visión do seu
director, que ten os mesmos dereitos de liberdade co guión que ten o escritor
coa folla en branco. Un director fai a súa película, da a súa visión. Quen quera
vela do escritor, que lea o texto orixinal. Eu son partidario de facer unha
película baseada nun libro, non de facer a película. Dese xeito obras mestras
como Cumbres borrascosas tenhen varias versións, e un pode escoller entre varias encarnacións de Anna karenina
dende Greta Garbo a Keira Knightley pasando por Vivien Leigh e Sophie Marceau,
entre outras.
O que quero dicir é que atopo perigoso cando o escritor participa na
película, e mesmo espera que sexa a súa visión a que apareza na mesma. De feito
hai moitos casos de escritores que públicamente denigran o resultado dunha
adaptación cinematrográfica das súas obras. O que eu penso é que si queres
facer unha adaptación cinematográfica da túa obra dende o teu punto de vista,
diríxea ti. Ollo que dirixir unha película non é tan doado como pode parecer.
Non é só por detrás dunha cámara e dicir acción. Que llo digan a Antón
Reixa coa súa morna adaptación do Lapis
do carpinteiro.
Eu son partidario de ceder os dereitos e ver o que sae, e respectar o
resultado (bó ou malo) desa lectura cinematográfica dunha obra literaria. Hai
que ter en conta que tamén hai lost in translation, porque non deixa de ser
unha traducción dunha linguaxe a outra, cada unha cos seus recursos e
limitacións.
Logo están os exemplos das novelas perfectamente guionizables porque foron
escritas coa adaptación cinematográfica en mente. Dese xeito o escritor pode
participar no proxecto audiovisual sen que o espirito da súa obra estea en
perigo. Isa é a razón de que despóis do Código
da Vinci (que disfrutei moitísimo
como lector) non lea obras de Dan Brown. Vou directamente ver a película.
Porque, insisto, literatura e cinema son linguaxes totalmente distintas.
Nin mellor unha nin peor a outra, sinxelamente distintas. Non podo pensar nunha
adaptación ao cine que reflexe fidedignamente a atmósfera das novelas de Proust
na Procura do tempo perdido, do mesmo
xeito co impacto visual dos universos de directores como Almodovar ou
Quentin Tarantino sería incompleto en letra impresa, sen a imprescindible
música soando de fondo (entre outras moitas cousas).
