Libro ou película?

Pode que nun blogue literario a resposta pareza obvia, pero non o é. Evidentemente vai depender de que libro e de que película. De todos os xeitos a comparación é inxusta porque estamos a falar de dúas linguaxes distintas, con recursos diversos e diferentes xeitos de conectar coa nosa imaxinación.

Persoalmente a min a literatura paréceme máis democrática. Máis participativa, deixando que sexa o lector quen complete a imaxe ou continúe a historia. Por suposto, isto tamén vai depender do autor, porque (sobre  todo no século XIX) certos autores poden resultar abafantes describindo absolutamentente cada aspecto da súa obra, esixindo un control absoluto. Pero mesmo nese caso sempre queda o filtro desas descripcións a través do noso xeito persoal e subxectivo de ver o mundo. As películas son máis a visión dun director, e  (na minha opinión) de xeito tenhen que ser así para acadar a categoría de arte.

As adaptacións ao cine son complicadas, aínda que hai moitos e salientables casos de éxito . Podo pensar na perfecta adaptación que Visconti fixo do Gatopardo de Giuseppe Tomasi Di Lampedusa. Ou a boísima versión de Jane Campion do Retrato dunha dona de Henry James (sendo James un autor tan difícil, cun estilo tan persoal). Afortunadamente tamén hai máis casos nos que a conxunción de boa dirección, boas actuacións e unha recreación acertada da atmósfera da obra falan de unións felices entre cinema e literatura. Quen había dicir que o curtido cowboy de Burt Lancaster ía ser a perfecta encarnación do Príncipe de Salina. Atrapado entre o seu vello mundo e un novo orde liberal e unificador, tendo que tomar unha rápida e cínica decisión entre manter a súa lealdade a unha causa perdida ou tornala deica o novo orde, e manter os seus privilexios. Mudalo todo, para que nada mude.

Podo mesmo pensar nun caso aínda máis salientable. O da película que é considerablemente mellor ca obra literaria que recrea. Un caso claro na minha opinión é o de Sleepy Hollow de Tim Burton. Os contos da Alhambra de Washington Irving son unha das grandes obras da literatura universal, e o conto orixinal de Sleepy Hollow unha obra costumbrista desa América sinxela e provinciana, alén das grandes cidades que fervían coas novas fortunas que importaban exquisiteces europeas. Pero ese conto non ten o marabilloso sabor gótico que ten a película. Os aspectos que muda Tim Burton son cruciais para o éxito da historia que conta no seu filme. Por suposto as magníficas actuacións non só de Johnny Depp e Christina Ricci, senón dos fantásticos secundarios (entre eles Michael Gambon, Miranda Richardson ou Christopher Walken) inflúen no éxito final. De súpeto a historia de pailáns supersticiosos de Irving muda nun thriller gótico, con doses de terror e suspense perfectamente calculadas.

Haberá quen  leve as mans á cabeza e considere un sacrilexio o que Tim Burton fixo coa historia orixinal de Irving. Pero precisamente iso é o que unha película debe de ser, a visión do seu director, que ten os mesmos dereitos de liberdade co guión que ten o escritor coa folla en branco. Un director fai a súa película, da a súa visión. Quen quera vela do escritor, que lea o texto orixinal. Eu son partidario de facer unha película baseada nun libro, non de facer a película. Dese xeito obras mestras como Cumbres borrascosas tenhen varias versións, e un pode escoller  entre varias encarnacións de Anna karenina dende Greta Garbo a Keira Knightley pasando por Vivien Leigh e Sophie Marceau, entre outras.

O que quero dicir é que atopo perigoso cando o escritor participa na película, e mesmo espera que sexa a súa visión a que apareza na mesma. De feito hai moitos casos de escritores que públicamente denigran o resultado dunha adaptación cinematrográfica das súas obras. O que eu penso é que si queres facer unha adaptación cinematográfica da túa obra dende o teu punto de vista, diríxea ti. Ollo que dirixir unha película non é tan doado como pode parecer. Non é só por detrás dunha cámara e dicir acción. Que llo digan a Antón Reixa coa súa morna adaptación do Lapis do carpinteiro.

Eu son partidario de ceder os dereitos e ver o que sae, e respectar o resultado (bó ou malo) desa lectura cinematográfica dunha obra literaria. Hai que ter en conta que tamén hai lost in translation, porque non deixa de ser unha traducción dunha linguaxe a outra, cada unha cos seus recursos e limitacións.

Logo están os exemplos das novelas perfectamente guionizables porque foron escritas coa adaptación cinematográfica en mente. Dese xeito o escritor pode participar no proxecto audiovisual sen que o espirito da súa obra estea en perigo. Isa é a razón de que despóis do Código da Vinci  (que disfrutei moitísimo como lector) non lea obras de Dan Brown. Vou directamente ver a película.

Porque, insisto, literatura e cinema son linguaxes totalmente distintas. Nin mellor unha nin peor a outra, sinxelamente distintas. Non podo pensar nunha adaptación ao cine que reflexe fidedignamente a atmósfera das novelas de Proust na Procura do tempo perdido, do mesmo xeito co impacto visual dos universos de directores como Almodovar ou Quentin Tarantino sería incompleto en letra impresa, sen a imprescindible música soando de fondo (entre outras moitas cousas).