Por fucinhos

Despois dunha semana de descanso (non sei si merecido ou non) volvo á disciplina deste blog. Esta semana vou abordar un tema tan importante como é o futuro da nosa lingua, que está nas mans dos rapaces e rapazas que están a medrar i educarse nistes días. Por suposto no mundo tecnolóxico e audiovisual no que vivimos, a televisión e a radio tenhen un rol moi importante na formación dos espectadores. En especial dos rapaces, que asimilan todo o que ven, especialmente deste xeito tan doado e ameno.

Salienta dentro da TVG un programa que xa caseque leva 20 anos emitindo debuxos e programas infantís internacionais en galego, falo por suposto do Xabarín Club. A súa contribución á normalización lingüística pareceme moi importante. E non, a normalización lingüística non son un colectivo de radicais simpatizantes do terrorismo agachados tras das súas pancartas. A normalización lingüística é algo absolutamente necesario si queremos que a nosa lingua siga a ser unha lingua viva e falada. E toda lingua asegura o seu futuro con novos falantes. Algo totalmente necesario e natural nunha sociedade onde conviven dúas linguas sen igualdade de condicións. O fomento da lingua máis feble socialmente ten toda a lóxica para garantir o seu futuro.

O gran mérito do Xabarín é precisamente facer que rapaces que nunca escoitan galego na súa casa ou no seu eido en xeral, o fagan dun xeito totalmente natural. Cando o Xabarín comezou alá polo 1994 eu xa estaba a piques de entrar na universidade, e aínda así vía o programa co meu irmán, que ten o carnet gardado como un tesouro. Eu ía a un colexio privado e os meus companheiros eran nos máis dos casos xente da burguesía corunhesa, clase media-alta, nas antípodas do perfil cotiá de galegofalante. E aínda así, lembro a alguna das minhas companheiras máis estiradas a cantar a canción dos Heredeiros da Crus Que jallo é, co seu famosísimo refrán churras, churras, churras. Porque xunto coas series en galego estaban as estupendas cancións de A cantar con Xabarín que ademáis do megahit dos heredeiros da Crus (tiveron outro chamado Íscalle lura) tinhan boas cancións de grupos galegos como o Estou na lavadora  do Caimán do río Tea, e cancións dos Diplomáticos de Monte Alto, Yellow pixoliñas, etc. O que se deu en chamar Rock bravú. Pero esas cancións cargadas de humor e referencias rurais tenhen o mérito de que xente que ata daquela consideraba demasidado boa para falar galego, cantase con naturalidade e humor as súas letras.

O Xabarín daquela foi unha especie de versión galega da famosa Bola de cristal que rachara con todos os precedentes en programación infantil naquela Espanha efervescente dos oitenta. Porque o Xabarín ademáis de ponher debuxos cun éxito brutal como As bolas do dragón, tinha microespazos propios como a sección na que o doutor TNT falaba das derradeiras tendencias de banda desenhada. Ou a sección de moda de Silvia Superstar, a cantante da banda viguesa The killer barbies. Tamén podíamos escoitar en galego os experimentos caseiros do Mundo de Beakman.

Dun xeito caseque imperceptible ese programa acadou que moita xente comezase ver programas en galego, o que quere dicir no seu caso que podemos consideralo un éxito rotundo no obxectivo que ten a Radio televisión de Galicia de contribuir á normalización lingüística. Xa falarei en xeral da Galega e ata que punto cumple ou non con isa finalidade, alén da obxectividade dos seus informativos ou a evidente falla de naturalidade ao falar en galego dos máis dos seus presentadores.

Saco iste tema, porque no medio dos moitos recurtes e precariedade do mundo editorial galego hai pouco voltou saír á rúa a revista Oink do devandito Xabarín club. É unha boa nova porque é o xeito máis natural de que os espectadores do programa afagan a ler en galego. Un primeiro paso para ganhar lectores para a nosa lingua, comezando con revistas e banda desenhada, e no mellor dos casos pasando á boísima literatura infantil e xuvenil que ten a nosa lingua.

Outra das grandes contribucións da televisión galega á normalización lingüística entre os máis novos son as dobraxes das películas de Asterix. Algunha delas tenhen unha dobraxe épica, como a que de As doce probas ou Asterix e Cleopatra. Falando co meu irmán (e coido que non somos os únicos) marcaronnos tanto istas dobraxes que cóstanos máis velas en castelán, afeitos as moi boas voces dos seus dobradores.

Non me gusta estar sempre en clave planhideira e pesimista, porque son optimista de meu e prefiro quedarme co  bó das cousas, aínda que a situación real da nosa lingua non permite que durmamos nos loureiros pensando que porque a xente sexa quen de ver anime en galego está todo salvado. Pero polo menos é un xeito de que os cativos venzan prexuizos dos seus pais e os adultos que os arrodean, e podan chegar a estimar o galego por eles mesmos ainda que aprender unha lingua require moita disciplina, e a preguiza que xeralmente caracteriza á adolescencia non case ben con ela. Un rapaz que non sexa animado a aprender polos adultos que o arrodean vai sentir menos estimulado a facelo. Se dun xeito doado, como a través da televisión, dáselle a ese rapaz a posibilidade de aprender e practicar unha lingua, ise rapaz será un adulto que  a conheza,  e poderá expresarse nila máis adiante.

Falaba unhas linhas máis arriba da literatura infantil e xuvenil e está a piques de sair un interesantísimo proxecto literario que combina narración e ilustracións. Chámase Vento e chuvia e nel Manuel Gago fala da cultura castrexa, dos seus homes e os seus deuses dun xeito didáctico pero entretido. Unha boa programación en galego pode ser o paso previo a que os rapaces lean libros na nosa lingua.

A teimuda resistencia do galego a políticas represoras no pasado, baseaba ata certo punto no illamento do mundo rural. Niste mundo de aldea global e comunicación planetarias os medios audiovisuais tenhen que ser un aliado que axude a dar un futuro a linguas nunha situación de vulnabilidade. Longa vida ao Xabarín, que siga moitos anos axudando aos nosos rapaces a afacerse a que os seus personaxes favoritos falen na lingua dos seus avós.

O negocio das letras

Esta semana saltou a nova de que varias editoriais galegas pedían á Fundación Otero Pedrayo e á Editorial Galaxia que fagan público o testamento de Otero Pedrayo, e se dea a posibilidade de publicar as súas obras. O curioso é que a nova no Faro de Vigo fora publicada en perfeto castelán (xa non chegamos nin aos mínimos de  sacar o galego en domingos e festas de gardar). Despóis diste inciso, as editoriais interesadas salientaron que non é por unha cuestión  comercial, dado que desgrazadamente o interese polos nosos clásicos é ben escaso. Tamén paréceme interesante que os herdeiros e depositarios dun legado literario, que mesmo recibiron propiedades que lles dan ingresos económicos para cumplir coa tarefa de manter e difundir ise legado, o garden con tanta cobiza. Algún día falarei do fascinante mundo das fundacións para manter o legado de escritores, porque hai cousas ben interesantes.

Por outra banda, non penso que sexa un fenómeno illado de Galiza, pois os clásicos en xeral non interesan. Eu xa mencionaba a importancia de ler as obras de referencia universal nun artigo anterior, e como nos máis dos casos limitamos a lelas na escola, e obrigados. Entendo que non sempre é doado ler algunhas delas, aínda que a boa literatura lese moi ben. Por iso o negocio editorial moitas veces é moi complicado, porque non esquezamos que o obxectivo de toda empresa e obter beneficios. Pretender vivir dos libros nun país que lé mais ben pouco non é doado. No mellor dos casos a xente lé un libro ao ano, que adoita ser o premio Planeta, que lle agasallaron no nadal ou no aniversario. Si es un home tes todas as papeletas para que che caia ise agasallo que, ollo, é correctísimo. Os meus respetos para unha editorial forte que pode vivir da literatura alén do debate que poda agromar sobre calidades. Eu estou totalmente de acordo con Javier Marías no que dí de que el respecta a calquera persoa que escriba, aínda que o resultado sexa de mala calidade, porque mesmo escribir algo malo require tempo i esforzo. Ademáis un dos alicientes do Planeta é que adoitan ganhalo escritores cun nome i é un xeito de que a xente lea a Vargas Llosa, Juan Marsé ou Terenci Moix.

A outra cara da moeda do mundo empresarial das letras son as editoriais que arriscan e deciden vivir no límite da rendabilidade, por amor á arte poderiamos dicir. Pero ise amor a arte, o publicar xéneros pouco agradecidos en cifras de vendas como a poesía ou o conto, é o calcio que alimenta o esqueleto de calquera literatura. O conto é un xénero que vende  pouco, cunhas cifras moi por debaixo da novela, pero quen non lea conto vai perder toda a obra de Borges, boa parte da de Cortazar e boísimos retrincos de Cunqueiro, por ponher só algún exemplo.

En Galiza hai editoriais que arriscan e defenden a boa literatura alén da súa rendabilidade. Unha curmá do meu pai non acadaba que ninguén lle publicase o que escribía, e decidíu crear a súa propia editorial. Arriscou e montou unha pequeña editorial que publica en base á calidade das obras, sen buscar o potencial de best-seller, e sae adiante aínda que non dea para crear un holding. Afortunadamente editoriais como isa permiten que a literatura tenha un balón de osíxeno de cando en vez. Tamén as boas librerías que dan un estrado a escritores para dar a conhecer as súas obras, alén do que paguen as editoriais grandes para ponher a súa publicidade ben visible.

Con 18 anos comecei escribir unha serie de contos. Despóis de moito tempo a argallar neles   (entre medias estudiei unha carreira, emancipei, comecei no mundo laboral, hipotequei e saquei tempo de onde puiden para escribir) hai tres anos din por rematada a súa creación, corrección e revisión. Despóis de facer descartes e engadir retrincos de inspiración de derradeiro minuto, deixei o número na cifra redonda de 50 contos. Respectando a superioridade numérica e literaria de Bocaccio e Margarida de Angulema. Un deses relatos fora publicado 4 anos antes na revista Madrygal, que saca anualmente o departamento de románicas da Complutense con temática 100% galega. Convencido de que era o momento, puxen en contacto cun máximo responsable dunha importante editorial, que me pediu que llos enviara para botarlle unha ollada. Ao mes os meus contos voltaron por correo cunha carta que gababa a súa calidade, pero que aseguraba que era mal momento para publicar, dado que pola crise tinhan unha longa cola de espera de material por publicar.

Non souben moi ben como interpretar isa negativa. Porque pensei que gabar algo por caridade non tería sentido. Unha amiga que leu a carta díxome que esa persoa non ganhaba nada mentindo, e que si gabara a calidade era por algo. O certo é que publicar contos dun autor desconhecido é todo un suicidio en termos económicos, para unha editorial. Só os autores consagrados poden permitirse isas veleidades creativas, e aínda así tampouco venden tanto como cunha novela. O gracioso é que calquera futbolista publica unha biografia con 25 anos, normalmente escrita por un xornalista deportivo, e venden moitos exemplares aínda que penso que ninguén os merca para lelos, e son parte do millonario merchandising que move o actual opio do pobo. Hai mesmo quen merca libros para que as súas estanterías non parezan tan solitarias.

Acadados os 36 sen ter publicado máis ca dous contos na devandita revista Madrygal, un remata por temer quedar toda a vida  na terra dos escribintes sen sorte, como dixo Vargas Llosa nun dos seus discursos de agradecemento do Nobel. Pero o certo é que aínda que non saiba moi ben que vai ser dos meu escritos, tamén  é certo que son unha necesidade. Esta semana lin, nun artigo sobre unha exposición adicada ao artista multidisciplinar da Movida  Carlos Berlanga, que dixo que crear cada disco era un gran sufrimento. O xornalista preguntoulle que se o pasaba tan mal por que creaba. A súa (evidente) resposta foi que porque o precisaba, porque era unha necesidade para el. Non é bo momento para publicar en galego, pero isa non é razón para non escribir en galego. Especialmente cando o precisas i estas cheo de ideas. A cuestión é atopar tempo.

No artigo do Faro de Vigo sobre Otero Pedrayo alguén dunha editorial punha o exemplo de  Inglaterra porque (segundo esta persoa) alí a xente lé os clásicos, i eu que vivo en Inglaterra non estou tan certo . De feito tenho un exemplo claro e recente, porque hai tres anos comecei o costume (excéntrico para moita xente) de ler en outono  un dos sete libros de À la recherche du temps perdu de Proust. Tenho un volume coas 7 novelas, pero coa minha recente mudanza, non sei en que caixa das moitas onde están gardadas as minhas cousas estará. Así que quería mercar o cuarto libro da serie (Sodome et Gomorre) e pensei que nunha cidade como Londres non seria dificil atopalo. Fun á libraría Waterstones da rúa Piccadilly (que é enorme, das máis grandes senón a meirande da cidade) e para a minha sorpresa a escolma de libros en francés non chegaba a encher unha estantería (compartida con libros en alemán) e nin rastro de libros de Proust. Embora moitos de Amélie Nothomb i escritores actuais, o único clásico representado era Zola.

A conclusión é que neste tempo de discordia egocéntrica no galeguismo, ogallá que cheguen a un bó acordo e saia á luz a obra completa dise gran escritor que foi Otero Pedrayo.