A terra do dragón vermello

Os galegos identificámonos dun xeito doado cos nosos curmáns celtas de Irlanda. Quizabes un chisco menos, pero tamén simpatizamos cos nosos máis lonxanos parentes con saia de Escocia. Mais, a pesares das bandeiras galesas nos pubs enxebres, a relación con Gales  xa non a vemos tan clara. Ollo, que é a miña percepción e podo trabucarme.

Embora os paralelismos entre as nosas terras son meirandes do que nun principio poida semellar. No xeográfico son dúas rexións periféricas integradas nun veciño máis poderoso, con quen a natureza fixa unha fronteira natural, alén do político. No xeolóxico, dous territorios telúricos, profundamente vencellados á pedra (un dos misterios de Stonehenge é como fixeron para mover esesbloques centos de kilómetros dende Gales). As duas teñen lendas que xorden da súa espiritualidade animista, con donas enfeitizadas nas fontes, feiticeiras  e ciudades asolagadas. No antropolóxico as mulleres galesas tocan cun sombreiro alto, máis ancho na base que no tope que engalanan cunha fita. A cor desa fita indica se a muller é solteira ou casada, o mesmo ca fita que cingue os tocados de encaixe das mulleres de Bergantiños. E podería seguir.

Un dos meus mellores amigos aquí é galés, e ademáis presume de selo. Pode parecer natural pero coñezo outro galés, que vive en Londres, que non atura a súa orixe, e sinte unha profunda vergoña das súas raíces. Recentemente, falando co meu amigo durante un xantar xordeu a posibilidade de ir visitar Gales e as Marcas galesas. Pregunteille si fala alo menos algo da língua e díxome bos días e boas noites nun idioma de sonoridade rotunda e fermosa. Inquirín se sabía dicir algo máis, e a súa resposta foi negativa. Daquela pregunteille se alguén da súa familia era quen de falalo e díxome que o seu pai. A vindeira pregunta parecíame lóxica, e preguntei se falaba en galés co seu pai. A resposta foi categórica “de ningún xeito, o meu pai considerávaa unha lingua morta e falala unha perda de tempo”. De contado contoume como o seu pai culpaba a perda de tempo de tela aprendido na escola cando en troques puidera ter estudiado unha lingua estranxeira moito máis útil. Eu díxenlle que una cousa non quita a outra e que é perfetamente posible aprender unha lingua vernácula e outra estranxeira sen merma das capacidades cognitivas. El respostou que non o cría así, e laiouse de que os rapaces galeses teñan que estudar unha lingua que non ten nengún uso, en troques de estudiar chinés ou español. Novamente repuxen que non é algo excluinte, e púxenlle de exemplo que eu aprendín as dúas linguas oficiais na Galiza, e ademáis falo inglés e francés. Segundo el, o meu caso é excepcional e non vale como exemplo.

Como parapetouse no seu argumento, eu preguntei se podía defender a súa teoría baseándoa en cifras ou estatísticas que demostrasen claramente, por exemplo, que os rapaces ingleses que non estudan unha lingua vernácula, teñen maiores taxas de éxito á hora de aprender unha lingua estranxeira. El deulle á volta a miña pregunta e díxome si eu podía demostrar o contrario. Entón pregunteille cal era a alternativa que propuña para non deixar que o galés devise en língua morta. Dixo que estudiala como materia extraescolar. Como eu salientei a importancia de que as línguas sigan a ter falantes, e de que a normalización dunha lingua pasa por estudala na escola, e as dificultades que a súa perspectiva puña á supervivencia da língua dos seus devanceiros, a súa resposta foi, que non ve preciso que sobreviva xa que teñen unha lingua común, que é o inglés.

Xa apareceu a lingua común, pensei. Nese momento interviu o terceiro no xantar, un amigo chinés de Hong Kong que fala cantonés, e dixo que por esa lóxica en Hong Kong deberían de abandoar a súa lingua para pasar a falar o maioritario mandarín. E que, de feito, moita xente apresurou a estudar mandarín no momento en que Hong Kong voltou a formar parte de China. Eu dixen que ao falar de lingua común soaba como se o galés fora unha especie de invento dalgúns galeses para diferenciarse, e ao mesmo tempo amolar aos ingleses, cando a realidade é que a súa lingua existía i era falada moito antes de que por razón políticas o inglés se comezara falar na terra.

Como podedes imaxinar, a pesares dos meus argumentos, non conseguín mudar a opinión do meu amigo. Pero esa conversa levoume a matinar que  bilingüismo e diglosia son desgrazadamente fenómenos universáis i extendidos. Cantas voltas non temos escoitado argumentos semellantes, e a língua dominante adopta o papel de vítima en canto se comezan adoptar medidas claras para a protección e promoción dunha lingua nunha situación máis vulnerable?

Gales disfrutou dunha certa indepencia política no período medieval, con gobernantes autóctonos que tiñan o título de príncipes de Gales, e detentaban o poder nese territorio. O máis coñecido e prestixioso entre estes príncipes foi Llywelyn “o grande”. Un descendente seu foi o derradeiro príncipe de Gales denantes da conquista inglesa, Llywelyn “O derradeiro”. Eduardo I de Inglaterra foi o artífice de que deixase de ser un territorio veciño sometido a certa influencia inglesa, para convertir de facto e de iure a Gales en parte da coroa inglesa. Despois da conquista militar, para perpetuar o poder inglés, como os galeses viñan dunha tradición secular de gobernantes de seu, serviu dunha andrómena para vencellar o título de príncipe de Gales á coroa de Inglaterra. Aparentemente prometeu aos notables galeses un príncipe nado en Gales e que falara a súa língua. De contado presentoulles ao seu fillo i herdeiro, Edward, que nacera no galés Castelo de Caernarvon e coñecido como Edward of Caernarvon. A anécdota semella ser apócrifa pois non aparece recollida ata o século XVI, pero como din os italianos “se non è vero…”.

Dende ese momento Gales queda integrado nas estructuras políticas inglesas, pero aínda mantén unha nobleza influinte que é mecenas dos poetas i escritores en lingua vernácula. Poderiamos pensar que poden tomar unha certa vinganza cando unha familia galesa acada a coroa inglesa, os Tudor. Owen Tudor era un nobre galés que casou coa viuva de Henrique V, Catarina de Valois, e o fillo más vello dos que tiveron, Edmund Tudor, casa coa máis rica herdeira de Inglaterra, Margaret Beaufort, que ademáis aporta dereitos dinásticos á coroa pola rama Lencastre, como descendente por via ilexítima do Duque de Lencastre (vello coñecido dos galegos, pero xa falaremos del noutro momento). O fillo de Edmund e Margaret é Henrique VII, o pai de Henrique VIII. Curiosamente é precisamente un monarca da dinastía Tudor o que elimina os derradeiros vestixios das institucións políticas galesas. Entre 1535 e 1542 o bisneto de Owen Tudor, Henrique VIII, promulga as Union Acts onde disólvense as institucións galesas e hai mención expresa á lingua, ao considerar unha aldraxe e un desafío a coroa o seu uso, que só persoas rudas e ignorantes insistían en manter, para diferenciarse dos outros súbditos do seu reino.

Xa que logo, é por esa mesma época que aparece o derradeiro libro escrito en lingua galesa Yn y llyvyr hwnn (Neste libro) en 1546, que é ao mesmo tempo o primeiro impreso en galés. Non hai máis testimonios escritos de importancia ata o século XIX, onde un grupo de poetas que se autodenominan bardos tentan resucitar o prestixio da vella poesía medieval galesa.

Podería alongarme máis, pero desta volta coido que xa o fixen dabondo. A que esta historia, dunha terra teoricamente distante, resúltanos sorprendentemente familiar?