1000 excusas

É incrible a creatividade que temos cando chega o momento de inventar excusas para xustificarnos. Eu as veces quedo abraiado co reviradas que son algunas das que pon a xente para non ler en galego. Ainda que unha vez analizadas non son nada orixinais ou axeitadas. Hai centos, milleiros, pero velaí as minhas favoritas.

1.       A literatura galega só fala da Guerra Civil: Ista ten o nivel 10 do test de resistencia de excusas. É o diamante das excusas, cristal puro de excusa. O desconhecemento fachendoso do que desconhece. É evidente que un período como ise marca a historia e a percepción dun país. É obvio que a influencia que tivo na nosa literatura é moi grande, pero dicir que a literatura galega é monotemática é faltar á verdade. Na nosa lingua podemos ler sobre moitos temas. Viaxar no tempo e no espacio coa vizosa fantasía de Cunqueiro; aprender do realismo de Neira Vilas ou ler excelente novela policíaca nos libros de Diego Ameixeiras. Ademáis hai literatura anterior a ese período, e autores novos que escriben sobre o seu tempo.

2.       A literatura galega é costumbrista: parece que se non contas historias ambientadas en aldeas galegas non podes escribir en galego. Pois non, da man de Cunqueiro visitamos a Bretanha arrodeados de pantasmas nas “Crónicas do sochantre”, ou viaxamos con Simbad polas terras de Arabia en “Si o vello Simbad volvese ás illas”, acompañamos ao incerto señor Don Hamlet no Castelo de Elsinore, en Dinamarca, da mesma man de Don Álvaro. Xohan Bernárdez lévanos á Inglaterra de Guillerme “o Conquistador” no “Ano do cometa” ou Marcos Calveiro  á Venecia de Vivaldi en “Settecento” por poñer só algún exemplo.

  

3.       A linguaxe na literatura galega é revirada e artificial: a ver, como digo isto sen que ninguén se me ofenda. Cando lemos en castelán ninguén sorprende con que a linguaxe sexa máis rica, complexa e (daquela) literaria da que escoitamos pola rúa, ¿verdade?. É xaquelogo dereito exclusivo doutras linguas ter unha variante culta ou literaria que no caso do galego sería un privilexio inconcibible?

4.       E que como non falo en galego decote, como vou ler en galego?: pero de todos os xeitos isas mesmas persoas moitas veces presumen de ler en inglés para manter vivo o seu conhecemento do idioma. Seica sen falar a lingua de Shakespeare decote. O curioso é que hai xente que non é galega e que escolle a nosa lingua para os seus escritos como unha opción persoal, como Pere Tobaruela que, como ben apunta o seu nome, é catalán. Ou británicos que fan unha defensa activa da nosa lingua e cultura escribindo en galego, como Craig Patterson ou Neil Baxter, entre outros. Aquí xa está de volta a nosa querida amiga a autoxenreira.

5.       É que a literatura galega é doctrinaria, e xaquelogo nacionalista: Anibal Malvar xa falou hai moitos anos dese tópico que cae sobre os escritores en lingua galega como nacionalistas. I e que a xente aínda confunde nacionalismo con galeguismo, e unha opción cultural como o feito de escribir nun idioma determinado cunha opción política. En galego hai escritores de esquerdas, de dereitas, nacionalistas ou non nacionalistas. E de todos os xeitos as ideas políticas de cada escritor están alén do que escribe. Un pode disfrutar das marabillas que publica Xosé Luis Méndez Ferrín e non estar ao 100% de acordo coas súas ideas políticas.

6.       É excesivamente académica: a pluralidade de voces contradí ese tópico. É certo que un dos xéneros fortes da nosa literatura é a poesía, que non é nada doada de ler, que pide máis disciplina ao lector. Pero tampouco esforzamos en ler aos nosos clásicos alén do que nos mandan na escola. E deste xeito perdemos a oportunidade de disfrutar da brillante ironía de Risco no “Porco de pé”, ou a exquisita cultura de Otero Pedrayo en “Arredor de sí”. Vemos eses libros como libros para ler na escola e non tomamos a molestia de lelos. Pero o problema cos clásicos non é exclusivo da nosa literatura, e obras de referencia a máis da xente só lenas porque llo mandan na escola (no mellor dos casos).

7.       Relacionada coa anterior, é aburrida: o curioso é que os mesmos que devoran os libros de García Márquez e van pregoando as súas bondades obvian a quen segundo o propio Gabo é un dos seus escritores favoritos. Efectivamente, o noso Cunqueiro. Ademáis eu digo, non hai libros aburridos, só lectores desinteresados. Os libros que máis venden normalmente son sinxelos de ler, contan a mesma historia de sempre (novela bizantina romántica de rapaz quere a rapaza, superan todos os obstáculos e rematan xuntos e felices). Estamos volvendo moi cómodos e non tomamos a molestia de ler libros que non son doados de ler. Cunha estética que pide un esforzo pola nosa banda, unha mensaxe que pode non ser agradable ou unha estructura que require atención. Pero son eses libros que esixen un esforzo de nós os que fannos medrar.

As outras excusas están dalgún xeito relacionadas con istas. A xente que ten medo que lle falen só de paisanos de Cospeito (ollo que poden ter a vida máis interesante  ca de moitos personaxes doutras literaturas), entre vacas marelas e aburridos prados onde o máis interesante que pasa é a Santa Companha. E si é certo que a literatura galega harmoniza moi ben a rica literatura popular coa literatura culta, tamén o é que non se limita a falar de nós exclusivamente e bota unha ollada a outras terras e outros tempos. Mesmo temos boas traduccións de clásicos doutras literaturas. Eu lin unha fantástica versión en galego da “Cartuxa de Parma” de Stendhal publicada por Galaxia, e hai obras de arte da traducción como as que fixo no seu día a poeta Xela Arias.

Si pensamos que dende a propia Xunta asegurouse ao pouco de chegar Núñez Feijoo ao poder que as editoriais galegas tinhan que publicar só aquilo que sexa rendible, pois teremos que agardar a que venha a Danielle Steel galega a redimir ás nosas letras de todas as súas eivas (por exemplo as 7 anteriormente enumeradas). Desgrazadamente limitarnos a publicar só o rendible é renunciar á calidade, a eses libros que fan unha literatura, que convirten co tempo en clásicos.

Namentres os lectores pensan si len ou non os nosos libros, atopamos unha variedade importante de voces i estilos. Podemos ler a ritmo de peza músical sobre Sao Paulo a extraordinaria “Periferia” de Iolanda Zúñiga. As boas novelas policiacas de Diego Ameixeiras, que foi guionista da serie Matalobos da TVG (entre outras). Ou sobre narcos en “Á de mosca” de Anibal Malvar. Sobre un manuscrito prohibido na Compostela do século XVII na “Festina lente” de Marcos Calveiro. Ou sobre os xeitos de evitar á inquisición que tinhan os galegos no século XVI na novela de Alfredo Conde “Xa vai o griffón no vento” que ademáis foi o libro estranxeiro máis vendido en Italia no ano  en que o libro máis vendido do país alpino foi “ O Péndulo de Foucault” de Umberto Eco, ademáis de ganhar o premio Grinzane Cavour de literatura estranxeira no 1990. Por certo, para os exquisitos que prefiren ler a Manuel Rivas traducido, están de noraboa, pois poden facelo en máis de 20 linguas.

 Como sempre teremos que agardar a que nos gaben dende fora para espertar interés dentro. Pero a pesares de todos istes prexuizos, a nosa literatura persiste teimuda a loitar e a acadar prestixio, dun xeito desinteresado, para todos nós, tan ingratos.