A mala educación

Hai dúas semanas o artigo do blog titulábase “Lingua rica, lingua pobre”, pero ben podía telo chamado “língua boa, língua mala”. Porque aparentemente hai linguas mellores ca outras, boas ou malas para quen as estuda ou fala. Digo isto porque a semana pasada Rafa Cuiña facía eco dunha nova espallada por Galicia bilingüe que publicaba ABC. Aparentemente un pai de familia rexeitara un traslado a Vigo para evitar ao seu fillo a enésima inmersión lingüística sufrida en Valencia, Mallorca e Catalunya, porque prefire que estudie en castelán. Do xeito en que Galicia bilingüe enfoca a nova da toda a sensación de que en Galiza é imposible estudar en castelán.

A famosa lei de inmersión lingüística que o bipartito tentou implantar non pretendía que se estudiara só en galego, senón aumentar  a súa presenza no ensino, precisamente porque era (é) unha presenza simbólica. Xa contei a minha propia experiencia de estudar en galego só galego e sociais en primaria, só galego e literatura galega en bacharelato e C.O.U. e só dúas das 25 asignaturas de dereito na universidade. Calquera diría que ese pobre rapaz non vai escoitar unha soa palabra en castelán dende o momento en que ponha un pé na escola. Nada máis lonxe da realidade. Fronte a minoría de escolas que ensina a maior parte do programa educativo en galego o que impera é o contrario, o ensino en castelán. Outra cousa é que exista a asignatura de galego. Cando eu estudaba xa comentei que había exención nos primeiros anos para os rapaces que vinhan de fora. Tiven un companheiro manchego  na E.X.B e un cántabro no bacharelato, que non o tinhan que estudar en absoluto. É un feito que o ensino en Galiza é maioritariamente en castelán, e que a presenza do galego é anecdótica.

En base a esta situación do pai que rexeita un traslado polo ben do seu fillo, xórdeme a pregunta de que tería pasado si no canto de a Vigo o traballo se lle ofrecera en Frankfurt, Bordeaux ou Liverpool. A inmersión lingüística tería sido moito máis radical porque non tería castelán por nengún lado. Pero seguro que esa inmersión lingüística en alemán, francés ou inglés veríase como positiva para o futuro do rapaz. Son linguas boas, que garanten o futuro. Non como o galego que é falado por dous millóns de recalcitrantes que teiman en amolar ao resto dos espanhois. Unha lingua que non vale para ren, como por exemplo entender o portugués, falado non só en Portugal, senón en Brasil e varios países de  África e Asia (varios deles emerxentes e receptores de inmigrantes nestes tempos de crise). Pero non, as línguas vernáculas son claramente malas. Unhas timewasters, que dirían no mundo anglosaxón, é dicir, que che fan perder o tempo.

 

Como dicía hai dúas semanas, asumen a posición de vítimas e minoría perseguida, cando a realidade é ben distinta, e un pai que quera o contrario (a educación dos seus fillos en galego ao 100%) non o ten nada doado, e ten que compensar na casa o que non hai xeito de acadar na escola. Ninguén pensa, por exemplo, no caso contrario de rapaces e rapazas que venhen de falar galego na casa e chegan a unha escola que lles fala básicamente en castelán. Xa o pai Sarmiento falaba da necesidade de escolarizar aos nenos galegos na súa lingua. No século XVIII, Antigo Réxime, este ilustrado era quen de ver o que tanta xente é incapaz en pleno século XXI. Embora a Ley Moyano,  na metade do século XIX, seica non era consciente dese consello ou decidiu ignoralo, porque prohibía expresamente o ensino noutras linguas, só o castelán era apto. O meu avó deixou a escola porque recibía castigo físico por falar en galego, e pediu aos seus pais por a traballar e deixar de levar malleiras por falar na súa lingua. A xente sorprende cando escoita os castigos físicos que recibían os irlandeses por falar gaélico no tempo do dominio británico, pero non hai que ir tan lonxe. Porque da a sensación de que as outras línguas foron un invento posterior ao castelán, para diferenciarse, para amolar. Cando o certo é que todas xorden á vez como derivadas do latín, xunto a outras máis que xa teñen desaparecido (ou están en serio risco de facelo) como o leonés ou o aragonés. Esa lingua común que queren presentar como escollida libremente entre os distintos pobos penínsulares como medio de comunicación non foi adoptada dun xeito tan espontáneo. O estado centralizado dos Reis Católicos quere unificalo todo. Unha relixión, unha soa lingua, un único xeito de facer as cousas. Evitando a pluralidade evitas as preguntas incómodas. Si a xente pode escoller a relixión que pratica, a lingua na que fala ou unha forma de vida determinada tamén pode tela tentación de querer escoller a forma de goberno que  sexa a máis axeitada para os seus intereses.

Pero denantes dese predominio castelán non parece que houbera moitos problemas de comprensión na plurilingüe Hispania medieval onde non só había diferentes línguas vernáculas, senón que tamén se falaban árabe e hebreo. Velaí a Escola de traductores de Toledo. Ainda así non temos testemuña nengunha  dese tempo que fale de caos babilónico ou problemas lingüísticos naquela Espanha na que se falaban máis linguas das que se falan hoxe.  A lingua común é imposta políticamente como unha medida unificadora, unha tabula rasa.

Por outra banda da a sensación de que o galego dentro das linguas vernáculas é a que menos peso ten. Hai pouco tamén, Carlos Callón facía eco de que os clientes da companhía de telefonía Orange  poden escoller escoitar a información en castelán, catalán, basco ou inglés. Ogallá fose unha excepción pero moitas empresas e servizos dan todas esas opción (mesmo engaden francés ou alemán) esquecendo completamente o galego. Eu vivín 10 anos en Madrid e gústame moito a ópera, así que fun de cote ás representacións do Teatro Real. Pola comodidade que supón, sempre mercaba as entradas por internet. O servizo lévao a empresa General tickets que da a opción de realizala compra en castelán, catalán, euscara, inglés e francés. Hai cousa dun ano envielles un email protestando por iste agravio comparativo de esquecer unha língua oficial do país, e aínda estou a agardar pola súa resposta. Por suposto a páxina tampouco mudou e seguen a ter as mesmas opcións, excluindo totalmente ao galego.

Isa é a magoa, que un instrumento de cultura e comunicación como é unha língua quede reducida ao peso político da rexión onde se fala. E claramente o peso político de Galiza xa non é ínfimo, senón nulo. No caso do Teatro Real a situación é moito máis preocupante se pensamos que é unha institución que recibe cartos públicos e ademáis ten o carácter de ópera estatal. Porque no caso de empresas privadas, como a devandita de telefonía,  é unha cuestión de torpeza ou miopía empresarial.

Así que a autoxenreira, que ten por alicerces todo tipo de complexos (de inferioridade ou superioridade) e prexuizos, segue a ser un dos principáis enemigos da nosa lingua e cultura. I é especialmente perigosa e autodestructiva, porque é un demo interno que cega ou altera a percepción de quen o sofre. Así eu tenho escoitado a xente presumir de ler a Manuel Rivas nas súas traduccións en castelán. A nai dunha rapaza que conhezo, da alta burguesía urbana, asiste a concertos de música clásica i é unha persoa que presume de gusto e cultura, aparentemente considera que falar unha lingua determinada pode ir contra ese bo gusto ou exquisitez.

Afortunadamente temos avanzado moito dende os tempos de “Sea un caballero, hable castellano” pero aínda hai traballo que facer, complexos que superar e autoestima que recuperar. A mellor vacina para todo iso, na minha opinión, é a superlativa creación cultural do noso país. A nosa literatura ou música son a mostra de que estamos lonxe de ser unha cultura provinciana e periférica. Polo contrario a nosa producción cultural é de primeira calidade, e así está reconhecida internacionalmente. Moitas veces máis reconhecida fora que aquí. Pero o cainitismo ibérico acada tamén a Galiza. Se cadra especialmente a Galiza.

Ninguén expresouno tan ben como Rosalía no prólogo de Cantares Gallegos cando di:

Cantos, bágoas, queixas, sospiros, seráns, romerías, paisaxes, devesas, pinares, soidades, ribeiras, costumes, todo aquelo, en fin, que pola súa forma e colorido é dino de ser cantado, todo o que tuvo un eco, unha voz, un runxido por leve que fose, con tal que chegase a conmoverme, todo esto me atrevín a cantar neste homilde libro pra desir unha vez siquera i anque sea torpemente, ós que sin razón nin conocemento algún nos desprezan, que a nosa terra é dina de alabanzas, e que a nosa lingua non é aquela que bastardean e champurran torpemente nas máis ilustradísimas provincias cunha risa de mofa que, a desir verdade (por máis que ésta sea dura), demostra a iñorancia máis crasa i a máis imperdoable inxusticia que pode facer unha provincia a outra provincia hirmán por probe que ésta sea. Mais he aquí que o máis triste nesta cuestión é a falsedade con que fóra de aquí pintan así ós fillos de Galicia como a Galicia mesma, a quen xeneralmente xuzgan o máis despreciable e feio de España, cando acaso sea o máis hermoso e dino de alabanza.

O peor é deixarse definir dende fora, porque ninguén nos conhece como nós mesmos. Ollémos non no espello da vaidade senón no da autocrítica. Mantenhamos a nosas virtudes e superemos os nosos defectos, os que todos sabemos que temos, mesmo cando non os queremos reconhecer. Sen deixar que venha ninguén a dicirnos o que é bó ou malo en nós. Aceptemos as críticas construtivas, pero sen deixar que a ignorancia dos arrogantes nos faga sentir inferiores. A ignorancia é tan soberbia, que presume de ignorante, e ten azos para calificar as linguas de boas ou malas, mellores ou peores, útis ou inútis, cando só son diferentes. E isa diferencia é fonte de riqueza cultural.